Sandwespen
| Sandwespen | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Gemeine Sandwespe (Ammophila sabulosa) | ||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Wissenschaftlicher Name | ||||||||||||
| Ammophila | ||||||||||||
| W. Kirby, 1798 |
Sandwespen (Ammophila) sind eine Gattung der Grabwespen (Spheciformes) aus der Familie Sphecidae. Die Gattung umfasst weltweit etwa 239 Arten, das Hauptverbreitungsgebiet sind die warmen Regionen Asiens und das Mittelmeergebiet. In der Paläarktis sind 70 Arten vertreten,[1] in Europa kommen 15 Arten vor.[2] In Mitteleuropa sind davon sechs Arten heimisch, drei davon in Deutschland.[1] Typusart ist Sphex sabulosus Linnaeus, 1758, von der International Commission on Zoological Nomenclature 1946 so festgelegt.[3]
Merkmale
Die großen und schlanken Grabwespen haben einen an der Basis stielförmigen Hinterleib, der anders als bei den ähnlichen Kurzstielsandwespen (Podalonia) nicht aus einem, sondern zwei Hinterleibssegmenten besteht. Der Stiel verdickt sich zunehmend nach hinten. Der Thorax trägt kleine, weiße, silbrig glänzende Filzflecken. Die Männchen sind zusätzlich auch auf der Stirnplatte (Clypeus) kurz silbrig behaart. Die Mandibeln sind lang und kräftig. Sie sind innenseitig bei den Weibchen mit drei, bei den Männchen mit einem Zahn besetzt. Die Weibchen haben in Anpassung an die Nistweise im Sand an den Tarsen der Vorderbeine einen steifen Borstenkamm, mit dem Sand gescharrt werden kann. Gelockert wird der Sand jedoch mit den Mandibeln.[1]
Lebensweise
Die Brut der Sandwespen wird mit Raupen von Schmetterlingen oder Afterraupen versorgt. Die Beute wird wie bei den Kurzstielsandwespen durch Stiche gelähmt und anschließend mit dem Kopf nach vorne und dem Bauch nach oben im Flug abtransportiert. Dabei wird es mit den Mandibeln und zusätzlich mit den Vorderbeinen gehalten. Gelegentlich wird die Strecke wegen des Gewichtes der Beute auch teilweise zu Fuß zurückgelegt. Es kommt auch vor, dass die Raupe abgelegt wird und das Weibchen Orientierungsflüge zum Nest unternimmt. Das Nest wird im Sand angelegt, dies immer vor der Jagd.
Häufig werden die Imagines vom Fächerflügler Xenos sphecidarum parasitiert. Ausgewachsene Sandwespen sind Blütenbesucher, fressen aber auch Honigtau von Blattläusen.[1]
Innere Systematik
Arten in Europa
- Ammophila albotomentosa – Spanien
- Ammophila campestris – Europa ohne Britische Inseln
- Ammophila gracillima – Wolgograd
- Ammophila gusenleitneri – Chalkidiki (Griechenland)
- Ammophila heydeni – Mittelmeerraum, Westeuropa, Osteuropa Schwarzmeerregion
- Ammophila hungarica – Iberische Halbinsel, Mittelmeerraum, Ungarn
- Ammophila laevicollis – Spanien, Südfrankreich
- Ammophila leclercqi – Spanien
- Ammophila modesta – Spanien
- Ammophila nasuta – Portugal
- Ammophila pubescens – weite Teile Europas
- Ammophila sabulosa – weite Teile Europas
- Ammophila sareptana – Ukraine, Griechenland
- Ammophila striata – Spanien
- Ammophila terminata – südliches Europa, Ostukraine
Auflistung der beschriebenen Arten
Im Folgenden eine Liste der beschriebenen Arten mit deren Verbreitungsgebiet (Stand 2025):[3]
- Ammophila aberti Haldeman, 1852 – Nearktis, Mexiko
- Ammophila abnormis Dollfuss, 2013 – Pakistan
- Ammophila acuta (Fernald, 1934) – Nearktis
- Ammophila adelpha Kohl, 1901 – China, Zentralasien
- Ammophila aellos Menke, 1966 – Mexiko
- Ammophila afghanica , 1957 – Afghanistan
- Ammophila africana Dollfuss, 2015 – Kenia
- Ammophila albotomentosa Morice, 1900 – Algerien, Spanien
- Ammophila altigena Gussakovskij, 1930 – Zentralasien
- Ammophila antenniferruginea an & Li, 2010 – Xinjiang (VR China)
- Ammophila antoninae Danilov, 2018 – Zentralasien
- Ammophila antropovi Dollfuss, 2013 – Tunesien
- Ammophila aphrodite Menke, 1964 – Nearktis
- Ammophila apicalis Guérin-Méneville, 1835 – Kuba
- Ammophila arabica W. F. Kirby, 1900 – Arabien
- Ammophila ardens F. Smith, 1868 – Australien
- Ammophila areolata Walker, 1871 – Ägypten
- Ammophila argyrocephala Arnold, 1951 – Äthiopien
- Ammophila arnoldi Dollfuss, 2015 – Südafrika
- Ammophila arvensis Lepeletier de Saint Fargeau, 1845 – Nearktis
- Ammophila asiatica Tsuneki, 1971 – Mongolei, Burjatien
- Ammophila assimilis Kohl, 1901 – Kleinasien, Syrien, Afghanistan
- Ammophila atlantica Roth, 1928 – Marokko
- Ammophila aucella Menke, 1966 – Mexiko, Guatemala
- Ammophila aurifera R. Turner, 1908 – Australien
- Ammophila azteca Cameron, 1888 – Nearktis
- Ammophila barbara (Lepeletier de Saint Fargeau, 1845) – Algerien, Marokko, Kleinasien
- Ammophila barbarorum Arnold, 1951 – Äthiopien
- Ammophila barkalovi Danilov, 2015 – Kasachstan
- Ammophila beaumonti Dollfuss, 2013 – Mongolei
- Ammophila bechuana (R. Turner, 1929) – Afrotropis, Arabien
- Ammophila bella Menke, 1966 – Arizona, Mexiko
- Ammophila bellula Menke, 1964 – Arizona, New Mexico
- Ammophila beniniensis (Palisot de Beauvois, 1806) – Afrotropis, Madagaskar
- Ammophila bispinosa Dollfuss, 2015 – Sambia
- Ammophila boharti Menke, 1964 – Kalifornien, Nevada
- Ammophila borealis Li & C. Yang, 1990 – China
- Ammophila braunsi (R. Turner, 1919) – südliches Afrika
- Ammophila breviceps F. Smith, 1856 – Nearktis, Mexiko
- Ammophila brevipennis Bingham, 1897 – Indien
- Ammophila californica Menke, 1964 – Nearktis
- Ammophila calva (Arnold, 1920) – südliches Afrika
- Ammophila campestris Latreille, 1809 – Europa, Zentralasien
- Ammophila caprella Arnold, 1951 – Afrotropis
- Ammophila cellularis Gussakovskij, 1930 – Sibirien
- Ammophila centralis Cameron, 1888 – Mexiko, Mittelamerika
- Ammophila centroafricana Dollfuss, 2015 – Afrotropis
- Ammophila clavus (Fabricius, 1775) – Indien, Südostasien, Ostasien, Australien
- Ammophila cleopatra Menke, 1964 – Nearktis, Mexiko
- Ammophila clypeola Li & C.Yang, 1990 – China
- Ammophila clypeolineata Dollfuss, 2015 – Afrotropis
- Ammophila coachella Menke, 1966 – Kalifornien
- Ammophila conditor F. Smith, 1856 – Südost-USA
- Ammophila confusa A. Costa, 1864 – Senegal, Niger
- Ammophila conifera (Arnold, 1920) – südliches Afrika
- Ammophila cora Cameron, 1888 – Guatemala
- Ammophila coronata A. Costa, 1864 – Philippinen
- Ammophila crassifemoralis (R. Turner, 1919) – Afrotropis
- Ammophila curvistriata Cameron, 1908 – Afrotropis
- Ammophila cybele Menke, 1970 – Kuba
- Ammophila dejecta Cameron, 1888 – Arizona, Mexiko
- Ammophila dentigera Gussakovskij, 1928 – Zentralasien
- Ammophila deserticola Tsuneki, 1971 – Mongolei, China
- Ammophila djaouak de Beaumont, 1956 – Libyen
- Ammophila dolichocephala Cameron, 1910 – südliches Afrika
- Ammophila dolichodera Kohl, 1884 – Afrotropis
- Ammophila dubia Kohl, 1901 – Nordafrika, Arabien
- Ammophila duhokensis Augul, Abdoul-Rassoul & Kaddou, 2013 – Irak
- Ammophila dysmica Menke, 1966 – Nearktis
- Ammophila electa Kohl, 1901 – Nordafrika
- Ammophila elongata Fischer de Waldheim, 1843 – Zentralasien
- Ammophila erminea Kohl, 1901 – Nordafrika, Arabien
- Ammophila evansi Menke, 1964 – Nearktis
- Ammophila exsecta Kohl, 1906 – Syrien
- Ammophila extremitata Cresson, 1865 – Nearktis, Mexiko
- Ammophila eyrensis R. Turner, 1908 – Australien
- Ammophila femurrubra W. Fox, 1894 – Südwest-USA, Mexiko
- Ammophila fernaldi (Murray, 1938) – Nearktis, Mexiko
- Ammophila ferruginosa Cresson, 1865 – Nearktis
- Ammophila filata Walker, 1871 – Ägypten
- Ammophila fischeri Dollfuss, 2015 – Afrotropis
- Ammophila formicoides Menke, 1964 – Arizona, New Mexico, Mexiko
- Ammophila formosensis Tsuneki, 1971 – Taiwan, Zentralasien
- Ammophila ganquana Yang & Li, 1989 – China
- Ammophila gaumeri Cameron, 1888 – Mexiko, Mittelamerika
- Ammophila globifrontalis Li & Ch. Yang, 1995 – China
- Ammophila globiverticalis Ch. Wang & Ma, 2018 – Xinjiang (VR China)
- Ammophila gracilis Lepeletier de Saint Fargeau, 1845 – Neotropis, Mexiko
- Ammophila gracillima Taschenberg, 1869 – Nordafrika, Zentralasien. Wolgograd
- Ammophila guichardi de Beaumont, 1956 – Nordafrika
- Ammophila gusenleitneri Dollfuss, 2013 – Marokko, Tunesien, Chalkidiki (Griechenland)
- Ammophila gussakovskii Dollfuss, 2013 – Kaukasus
- Ammophila haimatosoma Kohl, 1884 – östlicher Mittelmeerraum
- Ammophila haladai Dollfuss, 2013 – Kleinasien, Sibirien, Zentralasien, Mongolei
- Ammophila hallelujah Menke, 2020 – Kalifornien
- Ammophila harti (Fernald, 1931) – Nearktis
- Ammophila hemilauta Kohl, 1906 – Nordafrika
- Ammophila hermosa Menke, 1966 – Nearktis
- Ammophila heteroclypeola Li & Xue, 1998 – Xinjiang (VR China)
- Ammophila hevans Menke, 2004 – südliches Südamerika
- Ammophila heydeni Dahlbom, 1845 – Mittelmeerraum, Westeuropa, Osteuropa Schwarzmeerregion, Zentralasien
- Ammophila holosericea (Fabricius, 1793) – Marokko
- Ammophila honorei Alfieri, 1946 – Ägypten
- Ammophila horni von Schulthess, 1927 – Sudan
- Ammophila hungarica Mocsáry, 1883 – Iberische Halbinsel, Mittelmeerraum, Ungarn, Kaukasus, Zentralasien
- Ammophila hurdi Menke, 1964 – Kalifornien, Arizona
- Ammophila iliensis Kazenas, 1998 – Zentralasien
- Ammophila imitator Menke, 1966 – Arizona, Mexiko
- Ammophila induta Kohl, 1901 – Zentralasien
- Ammophila infesta F. Smith, 1873 – Korea, Japan
- Ammophila insignis F. Smith, 1856 – Afrotropis, Arabien, Kaukasus
- Ammophila insolata F. Smith, 1858 – Indonesien, Timor
- Ammophila instabilis F. Smith, 1856 – Australien
- Ammophila juncea Cresson, 1865 – Nearktis, Mexiko
- Ammophila kalaharica (Arnold, 1935) – südliches Afrika
- Ammophila karenae Menke, 1964 – West-USA
- Ammophila kennedyi (Murray, 1938) – Nearktis
- Ammophila kenyensis Dollfuss, 2015 – Kenia
- Ammophila kondarensis Danilov, 2018 – Tadschikistan
- Ammophila kowalczyki Olszewski & Danilov, 2020 – Iran
- Ammophila laeviceps F. Smith, 1873 – Chile
- Ammophila laevicollis Ed. André, 1886 – Spanien, Südfrankreich
- Ammophila laevigata F. Smith, 1856 – Orientalis, Vietnam, Thailand
- Ammophila laminituberalis Ch. Wang & Ma, 2018 – Xinjiang (VR China)
- Ammophila lampei Strand, 1910 – Chile
- Ammophila lativalvis Gussakovskij, 1928 – Zentralasien
- Ammophila leclercqi Menke, 1964 – Spanien
- Ammophila leoparda (Fernald, 1934) – Ost-USA
- Ammophila longiclypeata Dollfuss, 2015 – Namibia
- Ammophila macra Cresson, 1865 – West-USA
- Ammophila malickyi Dollfuss, 2015 – Afrotropis
- Ammophila marshi Menke, 1964 – Kalifornien, Nevada
- Ammophila mcclayi Menke, 1964 – Kalifornien, Nevada
- Ammophila mediata Cresson, 1865 – West-USA
- Ammophila menghaiana Li & Ch. Yang, 1989 – China
- Ammophila menkei Dollfuss, 2013 – Tunesien
- Ammophila meridionalis Kazenas, 1980 – Zentralasien
- Ammophila mescalero Menke, 1966 – Südwest-USA, Mexiko
- Ammophila mexica Menke, 2020 – Mexiko
- Ammophila mimica Menke, 1966 – Kalifornien, Arizona
- Ammophila mitlaensis Alfieri, 1961 – Ägypten
- Ammophila modesta Mocsáry, 1883 – Spanien
- Ammophila moenkopi Menke, 1967 – Arizona
- Ammophila monachi Menke, 1966 – Nevada
- Ammophila mongolensis Tsuneki, 1971 – Mongolei
- Ammophila murrayi Menke, 1964 – Kalifornien
- Ammophila namibiensis Dollfuss, 2015 – Namibia
- Ammophila nancy Menke, 2007 – Südwest-USA, Mexiko
- Ammophila nasalis Provancher, 1895 – Kalifornien
- Ammophila nasuta Lepeletier de Saint Fargeau, 1845 – Nordafrika, Portugal
- Ammophila nearctica Kohl, 1889 – West-USA
- Ammophila nefertiti Menke, 1964 – West-USA
- Ammophila nemkovi Danilov, 2018 – Usbekistan
- Ammophila nigri Dollfuss, 2015 – Niger
- Ammophila nigricans Dahlbom, 1843 – Ost-USA
- Ammophila nigrifrons Dollfuss, 2015 – südliches Afrika
- Ammophila nigrina F. Morawitz, 1889 – China
- Ammophila novita (Fernald, 1934) – Südwest-USA, Mexiko
- Ammophila obliquestriolae Yang & Li, 1989 – China
- Ammophila occipitalis F. Morawitz, 1890 – Zentralasien, Kaukasus
- Ammophila ohli Dollfuss, 2013 – Usbekistan
- Ammophila pachythoracalis Yang & Li, 1989 – China
- Ammophila pakistana Dollfuss, 2013 – Pakistan
- Ammophila parapolita (Fernald, 1934) – West-USA
- Ammophila parapunctaticeps Dollfuss, 2015 – Südafrika
- Ammophila parkeri Menke, 1964 – West-USA
- Ammophila peckhami (Fernald, 1934) – Colorado bis Mexiko
- Ammophila peringueyi (Arnold, 1928) – Südafrika
- Ammophila persica Dollfuss, 2013 – Iran
- Ammophila pevtsovi Danilov, 2015 – Xinjiang (VR China)
- Ammophila picipes Cameron, 1888 – Arizona, Mittelamerika
- Ammophila pictipennis Walsh, 1869 – Ost-USA, Mexiko
- Ammophila pilimarginata Cameron, 1912 – Guyana
- Ammophila placida F. Smith, 1856 – West-USA, Mexiko
- Ammophila platensis Brèthes, 1909 – südöstliches Südamerika
- Ammophila poecilocnemis Morice, 1900 – Nordafrika
- Ammophila polita Cresson, 1865 – West-USA
- Ammophila procera Dahlbom, 1843 – Nearktis, Mexiko, Mittelamerika
- Ammophila producticollis Morice, 1900 – Nordafrika, Zentralasien
- Ammophila proxima (F. Smith, 1856) – Guinea
- Ammophila pruinosa Cresson, 1865 – West-USA, Mexiko
- Ammophila pseudodolichodera Dollfuss, 2015 – Afrotropis
- Ammophila pseudoheydeni Li & He, 2000 – Xinjiang (VR China)
- Ammophila pseudokalaharica Dollfuss, 2015 – Südafrika
- Ammophila pseudonasuta Bytinski-Salz, 1955 – Naher Osten
- Ammophila pubescens Curtis, 1836 – Europa
- Ammophila pulawskii Tsuneki, 1971 – Mongolei
- Ammophila punctata F. Smith, 1856 – Nord-Indien
- Ammophila punctaticeps (Arnold, 1920) – südliches Afrika
- Ammophila punti Guichard, 1988 – Arabien
- Ammophila quadraticollis A. Costa, 1893 – Nordafrika
- Ammophila rauschi Dollfuss, 2013 – Zentralasien
- Ammophila regina Menke, 1964 – West-USA
- Ammophila ressli Dollfuss, 2015 – Afrotropis
- Ammophila roborovskyi Kohl, 1906 – Mongolei, Zentralasien
- Ammophila rubigegen Li & C. Yang, 1990 – China
- Ammophila rubiginosa Lepeletier de Saint Fargeau, 1845 – Südafrika
- Ammophila rubripes Spinola, 1839 – Afrotropis, Naher Osten, Arabien
- Ammophila ruficosta Spinola, 1851 – Chile
- Ammophila rufipes Guérin-Méneville, 1831 – Peru
- Ammophila sabulosa (Linnaeus, 1758) – Europa, Kaukasus, Zentralasien, Ostasien
- Ammophila saengeri Dollfuss, 2015 – Namibia, Zentralasien
- Ammophila sarekandana Balthasar, 1957 – Zentralasien
- Ammophila sareptana Kohl, 1884 – Ukraine, Griechenland, Zentralasien
- Ammophila saussurei (du Buysson, 1898) – Afrotropis
- Ammophila schalleri Dollfuss, 2015 – Afrotropis
- Ammophila schmideggeri Dollfuss, 2013 – Israel
- Ammophila separanda F. Morawitz, 1891 – Zentralasien
- Ammophila sickmanni Kohl, 1901 – China, Taiwan
- Ammophila sinensis Sickmann, 1894 – China
- Ammophila smithii F. Smith, 1856 – Indien
- Ammophila snizeki Dollfuss, 2015 – Südafrika
- Ammophila stangei Menke, 1964 – West-USA
- Ammophila strenua Cresson, 1865 – West-USA, Mexiko
- Ammophila striata Mocsáry, 1878 – Sibirien, Nordafrika, Spanien
- Ammophila striaticollis F. Morawitz, 1889 – China
- Ammophila strumosa Kohl, 1906 – Nordafrika, Israel
- Ammophila tekkensis Gussakovskij, 1930 – Zentralasien
- Ammophila terminata F. Smith, 1856 – Kanaren, südliches Europa, Ostukraine
- Ammophila theryi (Gribodo, 1894) – Nordafrika bis Iran
- Ammophila touareg Ed. André, 1886 – Nordafrika
- Ammophila tsunekii Menke, 1976 – Mongolei
- Ammophila tuberculiscutis (Turner, 1919) – Afrotropis
- Ammophila turneri Dollfuss, 2015 – Südafrika
- Ammophila unita Menke, 1966 – West-USA
- Ammophila untumoris Yang & Li, 1989 – China
- Ammophila urnaria Dahlbom, 1843 – Nearktis
- Ammophila vagabunda F. Smith, 1856 – China, Ostasien
- Ammophila varipes Cresson, 1865 – Nearktis, Mexiko
- Ammophila vetuberosa Li & C. Yang, 1994 – China, Mongolei, Sibirien
- Ammophila vulcania du Buysson, 1897 – Afrotropis
- Ammophila wahlbergi Dahlbom, 1845 – Südafrika
- Ammophila wrightii (Cresson, 1868) – West-USA
- Ammophila xinjiangana Q. Li & Ch. Yang, 1989 – Xinjiang (VR China)
- Ammophila yaroslavi Danilov, 2018 – Zentralasien
- Ammophila zambiensis Dollfuss, 2015 – Sambia
- Ammophila zanthoptera Cameron, 1888 – Nearktis, Mexiko, Mittelamerika
- Ammophila zetteli Dollfuss, 2015 – Afrotropis
- Ammophila zimmermannae Dollfuss, 2013 – Kasachstan
Bilder
-
Gemeine Sandwespe mit erbeuteter Raupe -
Raupe der Buchen-Kahneule, durch eine Grabwespe der Gattung Ammophila gelähmt und mit einem Ei belegt
Belege
Einzelnachweise
- ↑ a b c d Manfred Blösch: Die Grabwespen Deutschlands: Lebensweise, Verhalten, Verbreitung. 1. Auflage. Goecke & Evers, 2000, ISBN 3-931374-26-2, S. 126 f.
- ↑ Ammophila. Fauna Europaea, abgerufen am 24. Juli 2010.
- ↑ a b Ammophila. (PDF; 1,37 MB) In: researcharchive.calacademy.org. California Academy of Sciences, Department of Entomology, 1. Juni 2025, abgerufen am 4. September 2025 (englisch).
Literatur
- Manfred Blösch: Die Grabwespen Deutschlands: Lebensweise, Verhalten, Verbreitung. 1. Auflage. Goecke & Evers, 2000, ISBN 3-931374-26-2.
