Riograndenser Hunsrückisch

Riograndenser Hunsrückisch

Gesprochen in

Südbrasilien
Linguistische
Klassifikation
Sprachcodes
ISO 639-3

hrx[2]

Das Riograndenser Hunsrückisch (brasilianisches Portugiesisch hunsriqueano riograndense, englisch Hunsrik oder Riograndese Hunsrik) ist eine in Südbrasilien weitverbreitete Minderheitensprache, angelehnt an das Hunsrückisch der deutschen Einwanderer aus dem Hunsrück. Von den Sprechern selbst wird es Hunsrückisch, Hunsrück, Hunsrickisch, Hunsrick, Hunsbucklisch, Deitsch oder Plattdeitsch genannt.[3]

Eine möglicherweise andere Varietät ist das Katarinensische. Die Bezeichnung Katharinensisch leitet sich vom brasilianischen Bundesstaat Santa Catarina ab, in dem dieser Dialekt das erste Mal auftauchte.

Herkunft

Riograndenser Hunsrückisch entwickelte sich in fast 200 Jahren, seit dem Beginn der deutschen Einwanderung in Brasilien vor allem aus dem Hunsrück in bestimmte südliche Regionen des Kaiserreichs Brasilien[4] – insbesondere in den Bundesstaat Rio Grande do Sul (damals für eine gewisse Zeit auch Republik Piratini) – im Jahr 1824, als Sprache dieser Einwanderer. Dabei wurde es von anderen deutschen Einwanderer-Dialekten beeinflusst, wie zum Beispiel von Ostpommersch, Bairisch und von österreichischen Dialekten (heute besonders noch in Dreizehnlinden), ebenso vom Portugiesischen und anderen Immigrantensprachen wie Italienisch.

Obwohl Riograndenser Hunsrückisch über lange Zeit der am weitesten verbreitete deutsche Dialekt in Südbrasilien war, nimmt der Gebrauch dieser Sprache heute manchenorts ab. In sehr ländlichen Gebieten ist ihr Gebrauch allerdings recht stabil.

Schreibweisen

Für das Riograndenser Hunsrückisch wurden zwei verschiedene Schreibweisen entwickelt. Die erste wurde von Cléo Vilson Altenhofen und anderen im Jahr 2007 entworfen[5] und orientiert sich am Deutschen. Die zweite, von Ursula Wiesmann 2008[6], gibt die Laute so wieder, dass sich für Portugiesischsprachige die Aussprache erschließt, für Deutsche aber schwerer zu lesen ist.

Beispiel:

Schreibweise nach Altenhofen et al. (der Text aus der Test-Wikipedia auf Riograndenser Hunsrückisch, übertragen):

Hunsrick-Sprooch is en Internet-Projekt fer di Schaffung von en Wikipedia in Brasilianisch Hunsrick-Sprooch.
Unser Filosofie is, dass di Hunsrick-Sprooch is en Schatz von alle Brasilianer un dass alle Sprecher vom Hunsrick von ganz Brasil solle sich einische fer unser Sprooch se redde, egal von welche Staat de hejer kommt.

Schreibweise nach Wiesmann (aus der Test-Wikipedia auf Riograndenser Hunsrückisch, im Stand von Mitte Februar 2016 bis Ende Mai 2020):

Hunsrik xprooch is en intërnët proyëkt fer ti xafung fon en Wikipedia in Prasiliaanix Hunsrik Xprooch.
Unser filosofii is tas ti hunsrik xprooch is en xats fon ale prasiliaaner un tas ale xprëcher fom hunsrik fon kans Brasil sole sich ayniche fer unser xprooch se rëte, eekaal fon wëlche xtaat te hëyer khomt.

Mea spreche Deitsch

Für sein Projekt „Mea spreche Deitsch“ führte Tafarel Schmitt aus Brasilien, Gastwissenschaftler beim Institut für Geschichtliche Landeskunde, im April 2024 Interviews im Hunsrück-Museum Simmern zu den unterschiedlichen Hunsrücker Dialekten. Diese nahm er per Video auf um sie dann mit dem heutigen Hunsrückisch in Brasilien zu vergleichen.[7]

Literatur

  • Erich Fausel: Die deutschbrasilianische Sprachmischung. Probleme, Vorgang und Wortbestand. E. Schmidt, Berlin 1959, DNB 451217063.
  • Cléo Vilson Altenhofen: Hunsrückisch in Rio Grande do Sul. Ein Beitrag zur Beschreibung einer deutschbrasilianischen Dialektvarietät im Kontakt mit dem Portugiesischen (= Mainzer Studien zur Sprach- und Volksforschung 21). Franz Steiner Verlag, Stuttgart 1996.

Literatur zum Riograndenser Hunsrückisch auf brasilianischem Portugiesisch:

  • Cléo Vilson Altenhofen, Jaqueline Frey, Maria Lidiani Käfer, Mário S. Klassmann, Gerson R. Neumann, Karen Pupp Spinassé: Fundamentos para uma escrita do Hunsrückisch falado no Brasil. In: Revista Contingentia. Band 2, Nr. 2, 2007, ISSN 1980-7589, S. 73–87 (brasilianisches Portugiesisch, uni-frankfurt.de [PDF; 738 kB] – vgl. Revista Contingentia: Bd. u. Artikel sowie uni-frankfurt.de).
  • Cléo Vilson Altenhofen, Rosângela Morello (Hrsg.): Hunsrückisch: Inventário de uma Língua do Brasil. Editora Garapuvu, Florianópolis 2018, ISBN 978-85-907418-7-9 (brasilianisches Portugiesisch, ufrgs.br [PDF; 11,7 MB] – vgl. Lume u. ALMA-H).

Literatur auf Riograndenser Hunsrückisch:

  • Cléo Vilson Altenhofen, Jaqueline Frey: Das bresilionische Deitsch unn die deitsche Bresilioner: en Hunsrickisch Red fo die Sprocherechte. Auf Riograndenser Hunsrückisch und brasilianischem Portugiesisch, mit englischer Einleitung. In: Revista Contingentia, Bd. 1, Nr. 1, 2006, S. 39–50 (Revista Contingentia: Band u. Artikel; ResearchGate).
  • Cléo V. Altenhofen, Gerson R. Neumann, Jussara M. Habel, Angélica Prediger (Organisatoren): Hunsrückisch em prosa & verso: Textos do I Concurso Literário de Poemas e Contos em Hunsrückisch 2017. Editora do Instituto de Letras - UFRGS, Porto Alegre (Brasilien) 2018 (siehe ALMA-H).
Wiktionary: Verzeichnis:Deutsch/Riograndenser Hunsrückisch – Bedeutungserklärungen, Wortherkunft, Synonyme, Übersetzungen

Einzelnachweise

  1. Cléo Vilson Altenhofen, Rosângela Morello (Hrsg.): Hunsrückisch: Inventário de uma Língua do Brasil. 2018, S. 31 f.
  2. hrx | ISO 639-3. In: iso639-3.sil.org. Abgerufen am 7. Juli 2020 (englisch).
  3. Cléo Vilson Altenhofen, Rosângela Morello (Hrsg.): Hunsrückisch: Inventário de uma Língua do Brasil. 2018, S. 23, 39 ff.
  4. Paula Doenecke: Hunsrückisch im Süden Lateinamerikas. In: FAZ.NET. Frankfurter Allgemeine Zeitung, 12. Juli 2019, abgerufen am 12. Juli 2019.
  5. Cléo V. Altenhofen, Jaqueline Frey, Maria Lidiani Käfer, Mário S. Klassmann, Gerson R. Neumann, Karen Pupp Spinassé: Fundamentos para uma escrita do Hunsrückisch falado no Brasil. In: Revista Contingentia, Bd. 2, Nr. 2, 2007, S. 73–87. Verfügbar im Netz: Band u. Artikel
  6. Ursula Wiesmann: Contribuição ao desenvolvimento de uma ortografia da língua Hunsrik falada na América do Sul. Ein Entwurf. Associação Internacional de Linguística—SIL Brasil, Cuiabá (Mato Grosso, Brasilien) 2008 (sil.org).
  7. Mea spreche Deitsch: eine Videoserie über und auf Hunsrückisch -YouTube. Abgerufen am 29. Juli 2025.